Indonezyjski teatr lalek
Indonezja to kraj wielokulturowy zamieszkały przez wiele grup etnicznych, mających różne kultury, języki i tradycje, z których największą jest społeczność jawajska. Jawa, jedna z indonezyjskich wysp w Azji Południowo-Wschodniej, jest przykładem miejsca, w którym kultura i tradycja są przez wieki podtrzymywane przez większość społeczeństwa poprzez przekazywanie następnemu pokoleniu obrzędów i zwyczajów za pomocą tradycyjnych form sztuki i mitologicznych opowieści.
Teatr lalek
Jedną z takich metod jest sztuka zwana Wayang – starożytna forma teatru lalek polegająca na opowiadaniu historii za pomocą niebanalnych, oryginalnych marionetek i skomplikowanych stylów muzycznych. Korzenie tej sztuki sięgają północnej części Jawy skąd pochodzą najstarsze muzułmańskie rody. Prawdopodobnie właśnie tam teatr lalek zyskał popularność opowiadając, za pomocą lalek, baśnie i legendy związane z religią i historią.
Przez dziesięć stuleci sztuka Wayang kwitła na królewskich dworach Jawy i Bali, a także na obszarach wiejskich. W późniejszych czasach Wayang rozprzestrzenił się na inne wyspy m.in. Lombok, Madura, Sumatra i Borneo, gdzie rozwinęły się różne lokalne style wykonania i akompaniamenty muzyczne.
W sztuce tej dominują dwa główne typy lalek: trójwymiarowa drewniana marionetka zwana wayang klitik lub wayang golèk i płaska skórzana marionetka cieniowa zwana wayang kulit – wyświetlana przed ekranem oświetlonym od tyłu. Lalki te występują w różnych rozmiarach, kształtach i stylach, charakteryzują się pięknie wyrzeźbionymi rysami twarzy, przegubowymi częściami ciała i pięknymi kostiumami.
Mistrzowie lalek
Marionetki kierowane były przez mistrza lalek zwanego dalang poprzez drewniane patyczki przytwierdzone do rąk i jeden główny rdzeń przytwierdzony do głowy. Ta prosta konstrukcja lalki zadziwia możliwościami manipulacji oraz wszechstronnością użycia. W przeszłości lalkarze uważani byli za wykształconych literaturoznawców, którzy poprzez swoją sztukę przekazywali wartości moralne i etyczne. Słowa i czyny kreowanych przez lalki postaci były w tamtych czasach nośnikiem krytyki w drażliwych kwestiach społecznych i politycznych. Uważa się, że ta opiniotwórcza rola mogła przyczynić się do przetrwania Wayanga na przestrzeni wieków.
Historie opowiadane przez lalki Wayang zapożyczane były z rdzennych mitów, indiańskich eposów i perskich opowieści. Repertuar i techniki wykonywania przekazywane były ustnie w rodzinach lalkarzy i muzyków. Od mistrzów lalek oczekiwało się zapamiętania szerokiego repertuaru opowieści oraz recytowania starożytnych fragmentów narracyjnych i poetyckich piosenek. Mieli to przekazywać w sposób dowcipny i kreatywny.
Dziedzictwo kultury
Teatr Lalek Wayang nadal cieszy się w Azji dużą popularnością i pozostaje jedną z tradycyjnych form sztuki. To dziedzictwo kultury i tradycji napawa wyjątkową dumą mieszkańców tych terenów. Wayang golek, czyli teatr wykorzystujący lalki drewniane, stał się ważną częścią kultury sundajskiej na Zachodniej Jawie. Ponadto niektórzy artyści starają się go rozwijać i wzbogacać za pomocą wielu dodatkowych kreacji, aby w dobie nowoczesnych form rozrywki nadal wypadać atrakcyjnie. Starają się przy tym zachować tradycyjny kształt tej sztuki, bez eliminowania charakterystycznych dla niej cech.
W 2008 roku teatr lalek Wayang został wpisany na prowadzoną przez UNESCO „Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości”. Spis ten prowadzony jest w celu wyróżnienia na arenie światowej wybranych zjawisk z zakresu dziedzictwa niematerialnego i związanych z nim przestrzeni kulturowych.
Legenda Ramayana
Przykładem przekazywanych za pomocą teatru lalek historii jest Legenda Ramayana, jedna z najbardziej popularnych hinduskich opowieści. Dotarła ona do Indonezji razem z rozszerzającą się religią – hinduizmem. W następstwie zmian i wzajemnego oddziaływania lokalnych tradycji i wierzeń indonezyjska wersja legendy przetrwała ulegając niewielkim zmianom.
Legenda przedstawia walkę pomiędzy dobrym królem Rama, a złym, okrutnym i paskudnym olbrzymem królem Rahvana. Żoną króla Rama była piękna królowa Shinta, która słynęła ze swojej wierności, dobroci i mądrości. Według legendy swoją niezwykłą urodą zachwyciła Króla Rahvana, który ją porwał i zabrał do swojego królestwa Alengka. Król Rama wspierany przez króla ptaków Jatayu i tysiące oddziałów małp dowodzonych przez białą małpę – księcia Hanoman zaatakował królestwo Alengka pokonując wroga i uwalniając żonę.
Na zdjęciu widzicie indonezyjskie lalki wayang golek, przedstawiające właśnie królową Shinta i króla Ramę. Te przepiękne drewniane lalki są dość wysokie: król ma 43 cm, królowa jest nieco niższa, jej wysokość to 40 cm. Posiadają bogato zdobione stroje oraz jak przystało na marionetki specjalne kijki, które połączone są w stawach sznurkami, żeby można było je dowolnie układać. Ich głowy się obracają, w końcu to przecież artykułowane lalki – pierwszoplanowi aktorzy indonezyjskiego teatru.
Źródła:
https://ich.unesco.org/
https://en.wikipedia.org/wiki/Wayang#Wayang_golek
